De Standaard: Brussels 18th June, 2009.
Interview:Ann Pettifor over de ‘Green New Deal’ — BRUSSEL –
De westerse overheden moeten dringend de hand aan de ploeg slaan en de almacht van de financiële sector inperken. Dat vindt Ann Pettifor, econome en activiste.
Van onze redacteur
Weg met de banken, leve de overheid. Als je het gedachtegoed van Ann Pettifor in zeven woorden zou moeten samenvatten, zou het ongeveer zo klinken. Pettifor is het meest bekend als drijvende kracht achter Jubilee 2000, de campagne om de schulden van de ontwikkelingslanden grotendeels kwijt te schelden. Een campagne die een succesvolle apotheose kreeg toen de G8 in 1999 besloot om 100 miljard dollar van deze schulden af te schrijven. Nu werkt Pettifor, die al in 2003 in het boek ‘The Credit Crunch’ waarschuwde voor de komende kredietcrisis , voor de Londense denktank New Economics Foundation. Die heeft het rapport ‘AGreen New Deal’ uitgegeven. De titel verwijst naar de New Deal waarmee president Roosevelt de crisis van de jaren30 aanpakte. De daadkracht en voortvarendheid van toen is nu schrijnend afwezig, vindt ze. Pettifor was deze week op uitnodiging van het tijdschrift Mo* in Brussel om haar plan toe te lichten, en erover in debat te gaan met VBO-voorzitter Thomas Leysen
Met uw Green New Deal pakt u drie crisissen tegelijk aan. De kredietcrisis, de opwarming van de aarde en de dreigende uitputting van de energievoorraden. Is het niet erg ambitieus om drie crisissen in één keer te willen oplossen?
Misschien wel. Maar we spreken over crisissen van een enorme schaal. En we moeten ze nu aanpakken, anders zitten we later met grote problemen. En wij zijn niet de enigen die dat zeggen. Verscheidene landen hebben al een Green New Deal. Zuid-Korea bijvoorbeeld, Japan, en ook China. In dat laatste land heeft men zich gerealiseerd dat je de kredietcrisis kunt aanpakken met maatregelen die een duurzaam karakter hebben. Zo sla je drie vliegen in één klap: je schept banen, je wordt minder afhankelijk van fossiele brandstoffen en je pakt de klimaatverandering aan. In China doen ze het, ze staan niet passief toe te kijken zoals bij ons.
Voor een dictatuur is het makkelijker om doortastende maatregelen te nemen dan voor een democratie.
Dat klopt, maar bij ons kan het ook. Het probleem hier is dat onze leiders niet luisteren. Kijk naar de uitslag van de Europese verkiezingen. Er was duidelijk winst voor leiders die kritisch waren over de banken, zoals Merkel en Sarkozy. Maar een politicus die de financiële sector niet durft aan te pakken, zoals Gordon Brown, werd afgestraft. De gewone burger dreigt het slachtoffer te worden van de crisis, maar het zijn de banken die miljarden aan overheidssteun krijgen. Terwijl zij juist de oorzaak van de problemen zijn.
Een greep uit de voorstellen van de Green New Deal: herinvoering van kapitaalcontroles, het uit elkaar trekken van grote banken, massale investeringen in een groene economie, de prijzen van energie verhogen. Het klinkt allemaal vrij….
…. Radicaal? Tja, de crisis is ook radicaal. We kunnen niet volstaan met halve maatregelen. De opwarming van het klimaat is al bezig. We kunnen lijdzaam toekijken naar de gevolgen, of we kunnen in actie komen en de oorzaken aanpakken.
De prijzen van energie verhogen lijkt moeilijk verkoopbaar. De gewone burger, die al het slachtoffer is van de kredietcrisis, dreigt zo nog eens extra gepakt te worden.
We zouden onszelf bedriegen als we denken dat de olieprijs altijd laag blijft. Ik groeide op in het plaatsje Welkom, in Oranje Vrijstaat in Zuid-Afrika. De voornaamste economisch activiteit daar was de goudmijn. Het idee dat dat goud ooit op zou zijn, kwam niet in ons hoofd op. Toch is het gebeurd. Nu worden de terrils in Welkom uitgekamd op zoek naar het allerlaatste goud. Zo zal het ook met olie gaan. Dus moeten we ons nu al voorbereiden op een economie zonder fossiele brandstoffen. Dat kan bijvoorbeeld door het systeem van de handel in emissierechten aan te pakken. Daar is veel mis mee. En we moeten de alternatieven meer subsidiëren. In Duitsland krijgen gezinnen subsidie als ze stroom aan het net toevoegen in plaats van afnemen. Waarom gebeuren dat soort dingen niet overal? Niet omdat er geen geld voor is. Geld is er genoeg, als je het maar productief inzet. En dat is nu juist het probleem. De overheid heeft de controle over het financiële systeem uit handen gegeven aan de banken. Het resultaat is dat het geld werd ingezet voor niet-productieve zaken, zoals een overmaat aan krediet die leidde tot een enorme stijging van de vastgoedprijzen. Keynes heeft aangetoond dat er veel geld ingezet kan worden voor een herstelbeleid zonder dat uit de hand lopende interestniveaus. Voorwaarde is wel dat de overheid de touwtjes in handen houdt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft Groot-Brittannië dankzij Keynes massaal veel geld geïnvesteerd in de oorlogseconomie, terwijl de rente niet boven de 3procent steeg.
Is zoiets nu ook haalbaar? Kapitaalcontroles lijken moeilijk realiseerbaar in een Europa met vrij verkeer van kapitaal.
Het verdrag van Rome zegt dat kapitaalcontroles in tijden van crisis wel degelijk toegelaten zijn. Ik weet dat het invoeren van kapitaalcontroles ondenkbaar lijkt in de hedendaagse economische context. Maar kijk eens naar IJsland. Daar hebben ze het ook gedaan. Kapitaalcontroles zijn nodig om de prijs van geld laag te houden. Als je verdrinkt in de schulden, moet je investeren om er weer uit te geraken. En om bedrijven te laten investeren, heb je lage interesten nodig, ook voor de langetermijnrente. Daarvoor moet de overheid zorgen, je kan dat niet overlaten aan de markt.
Een schuldencrisis oplossen door meer schulden te maken. Dat klinkt tegenstrijdig.
Maar dat is het niet. De schuldencrisis is ontstaan doordat het geleende geld niet productief werd aangewend. De overheid kan ervoor zorgen dat dat wel gebeurt. Als je schulden maakt om vervolgens alle huizen in een land degelijk te isoleren, is dat perfect verdedigbaar. Want zo’n programma zorgt voor werkgelegenheid en lager energieverbruik. Door de opbrengsten van die extra jobs en besparingen kan je de schulden weer afbetalen. Maar als je geleend geld gebruikt om een zeepbel van opgeblazen vastgoedprijzen te creëren, zoals tijdens de kredietcrisis is gebeurd, dan kan je na het uiteenspatten van die kunstmatige zeepbel je schulden niet afbetalen. Dat is het verschil.
Wat vindt u van het beleid van Obama, die de crisis aanpakt door de staatsschuld enorm te laten oplopen, met mogelijk nadelige gevolgen voor de dollarkoers?
Ik denk dat met de Amerikaanse aanpak de kans op herstel groter is dan met de Europese aanpak. Maar ik denk dat de Chinese aanpak nog beter is. Een mogelijke dollardepreciatie zal er niet komen door het overheidstekort, maar wel door de obligatiemarkt die de rente bepaalt en zo het Amerikaanse beleid teniet kan doen. Het is de obligatiemarkt die aangepakt moet worden. De obligatiehandelaars kunnen de VS als het ware gijzelen, zoals ook de banken dat gedaan hebben.
Dus de markt moet uitgeschakeld worden?
Voor een product zonder natuurlijke schaarste, zoals geld, zou de markt niet bepalend moeten zijn. Wel voor tulpenbollen, of olie, of iets anders waar een beperkte hoeveelheid van voorradig is. Maar van geld is er genoeg. Er is geen limiet op de kredietverlening en de geldschepping. Een krediet verstrekken is een kwestie van een paar cijfers invullen op een computer. Juist daarom moet de prijs ervan bepaald worden door de overheid, niet door de markt.
Nog even over de groene voorstellen in uw Green New Deal. Die zijn grotendeels terug te vinden in de politieke programma’s van de Groenen. Maar die vormen niet bepaald een belangrijke politieke factor. Wat zegt dat over het draagvlak voor dergelijke maatregelen?
Ik zou willen dat dergelijke groene maatregelen niet alleen door de Groenen worden verdedigd. In feite overstijgt dit thema de links-rechts-tegenstelling. In Groot-Brittannië is Conservative op sommige vlakken linkser dan Labour. Wat we nodig hebben, is een coalitie van de industrie en de werknemers om veranderingen door te drukken. Waarom kon het in de jaren30 wel en nu niet? Ik weet dat onze voorstellen radicaal lijken, maar in de context van een nog veel radicalere crisis zijn ze heel redelijk.